TÜRK SİNEMA (YEŞİL ÇAM) TARİHİ

Derleyerek Hazırlayan : Cengiz ASLAN



Türkiye’de ilk film gösterimi, Bertrand adlı bir Fransızın II.Abdülhamit zamanında, 1896’da, Saray’da yaptığı gösterimler ile başlamıştır. Daha sonraları Fransız firması Pathe’nin temsilcisi Romanya uyruklu Sigmund Weinberg’in yardımlarıyla Beyoğlu yakınlarında halka film gösterilmiştir. Bu filmler genellikle kısa metrajlı belge ve güldürü filmleriydiler. Weinberg, halkın sinemaya gösterdiği ilgiden dolayı, 1908’de, Türkiye’deki ilk sinema olan Pathe Sineması’nı yaptırmıştır.

İlk Türk sinema gösterimi Cevat Boyer ile Murat Bey’in Şehzadebaşı’ nda 19 Mart 1908 de başlattığı gösterimdir.

Daha sonraları Şakir Seden ile Fuat Uzkinay, Türk sinemasının açılışını 6 Temmuz 1910’da gerçekleştirirler.

Birinci Dünya Savaşı’nda yedek subay olan Fuat Uzkinay, 14 Kasım 1914'te Türk sinema tarihinin ilk belgesel filmini çeker. “ Ayastefanos'taki Rus Abidesinin Yıkılışı” adı verilen belgesel film 150 metre uzunluğunda ve İTÜ arşivindedir. Daha sonra, Ordu Sinema Dairesi Başkanlığı'na getirilen Fuat Uzkinay, konulu Türk film çekimlerini de 1918’den sonra yürütmüştür.

İstiklal Harbi yıllarında birkaç senaryolu film yapılmışsa da Türk sineması Muhsin Ertuğrul ve Kemal Film ile firmalaşır.

Ateşten Gömlek

Leblebici Horhor

Kız Kulesinde Bir Facia

Sözde Kızlar

Ankara Postası

Karım Beni Aldatırsa

Fena Yol

Aysel Bataklı Damın Kızı

Faruk Kenç ile bilimsel bir tarz geliştiren Türk sineması “Yılmaz Ali ve Dertli Pınar”filmleri ile yeni bir aşama kaydeder.

Baha Gelenbevi’nin “Deniz Kızı ” adlı filmi ile Şadan Kamil’in filmleri, Türk Tiyatrosunu sinema ile birleştirir.

1934’ten sonra Vedat Örfi Bengü'nün Mısır'a giderek bu ülke sinemasının ilk örneklerini vermesi, bizde de melodramın yerleşmesinde etkili olmuştur. Türk sinema izleyicisinin beğenisi melodrama dönük olduğundan, yönetmenler de hızla Mısır filmlerinin uyarlamalarını çekmeye başlamışlardır.

Muhsin Ertuğrul'un yönettiği "Allah'ın Cenneti" adlı filmi türünün en iyi aşk melodramıdır ve sonraki yıllarda bol bol karşılaşacağımız şarkıcı melodramlarının ilk örneğini oluşturur.

1950'li yıllardan sonra, Türk sinemasında "Tiyatrocular Dönemi" nden kademe kademe "Sinemacılar Dönemi" ne geçiş yaşanmıştır. Bu yıllarda sinemaya toplumsal konuların yanında ağırlıklı olarak melodramlar yer alır.

1960'lı yıllarda sinemaya, melodram formuna bağlı, çocuk kahramanların rol aldığı "Sezercik", "Ömercik", "Ayşecik" filmleri eklenmiştir.

Arabesk tarzın temellerinin atıldığı fakirlik, sakatlık, karşılıksız aşklar, kader kurbanları vb. dramatik Türk ekolünü yaratmış ve senaryolar aynı üslup ve konuları yıllarca işlemişlerdir.

Kısa zamanda ticari kaygılar sinemasal öğelerin önünü kesmiş, aynı tür filmlerde aynı oyuncular kamera karşısına geçmiştir. Hatta aynı senaryolar, dönemin gözde oyuncularıyla defalarca yinelenmiştir.

TÜRK SİNEMASINDA MELODRAMLARDAN SEÇMELER

FARUK KENÇ

Dertli Pınar - 1943

Hayatımı Mahveden Kadın - 1955

Kaybolan Gençlik - 1955

ÖMER LÜTFİ AKAD

Vurun Kahpeye - 1949

Öldüren Şehir - 1954

Kardeş Kurşunu - 1955

Beyaz Mendil - 1955

Meçhul Kadın - 1955

Kalbimin Şarkısı - 1955

Meyhanecinin Kızı - 1958

Yalnızlar Rıhtımı - 1959

Vesikalı Yârim - 1968

Kader Böyle İstedi - 1968

Seninle Ölmek İstiyorum - 1969

Rüya Gibi - 1971

Bir Teselli Ver - 1971

Mahşere Kadar - 1971

Vahşi Çiçek - 1971

Esir Hayat - 1974

MUHSİN ERTUĞRUL

İstanbul'da Bir Facia-i Aşk - 1922

İstanbul Sokaklarında - 1931

Aysel Bataklı Damın Kızı - 1934

Allah'ın Cenneti - 1939

Şehvet Kurbanı - 1940

Kahveci Güzeli - 1941

Halıcı Kız - 1953

MUHARREM GÜRSES

Zeynep'in Gözyaşları - 1952

İhtiras Kurbanları - 1953

Günah Kadını - 1953

Bir Şoförün Hayatı - 1954

Gülmeyen Yüzler - 1955

Sazlı Damın Kahpesi - 1956

Yayla Güzeli - 1956

Yetimler Ahı - 1956

Günah Köprüsü - 1956

Öldürdüğüm Sevgili - 1956

Yavrularımın Katili - 1957

Allah Korkusu - 1958

Bana Gönül Bağlama - 1958

Yavrum İçin - 1958

Sokak Şarkıcısı - 1959

Şehvet Uçurumu - 1959

Baharın Gülleri Açtı - 1961

Gönlüm Yaralı - 1961

Sokak Kedisi - 1969

METİN ERKSAN

Ölmüş Bir Kadının Evrak-ı Metrukes - 1956

Hicran Yarası - 1959

Sevmek Zamanı - 1965

Ölmeyen Aşk - 1966

Ayrılsak da Beraberiz - 1967

Sevenler Ölmez - 1970

Feride - 1971

Hicran - 1971

Makber - 1971

Sensiz Yaşayamam - 1977

MEMDUH ÜN

Yetim Yavrular - 1955

Çoban Kızı - 1958

Üç Arkadaş - 1958

Kırık Çanaklar - 1960

Güneş Doğmasın - 1961

Boş Yuva - 1961

Akasyalar Açarken - 1962

Ağaçlar Ayakta Ölür - 1964

Namusum İçin - 1965

Vahşi Sevda - 1966

Son Gece - 1967

Yaprak Dökümü - 1967

İlk ve Son - 1968

Gönülden Yaralılar - 1973

Birtanem - 1977

Cevriyem - 1978

HALİT REFİĞ

Yasak Aşk - 1961

Gurbet Kuşları - 1964

Canım Sana Feda - 1965

Kırık Hayatlar - 1965

Aşk Fırtınası - 1972

ERTEM EĞİLMEZ

Senede Bir Gün - 1965

Seni Seviyorum - 1966

Seni Bekleyeceğim - 1966

Ölünceye Kadar - 1967

Yaşlı Gözler - 1967

Sevemez Kimse Seni - 1968

Kalbimin Efendisi - 1970

Son Hıçkırık - 1971

Yalancı Yarim - 1973

ERTEM GÖREÇ

Kanlı Sevda - 1960

Ayrılan Yollar - 1964

Acı Günler - 1967

Affet Beni - 1967

Düşman Aşıklar - 1967

Kanlı Hayat - 1967

Alnımın Kara Yazısı - 1968

Aşkım Günahımdır - 1968

Sabahsız Geceler - 1968

Son Hatıra - 1968

Son Vurgun - 1968

Şafak Sökmesin - 1968

Sahipsizler - 1974

Sevmek - 1974

Analar Ölmez - 1976

ÜLKÜ ERAKALIN

Bütün Suçumuz Sevmek - 1963

Çalınan Aşk - 1963

Gecelerin Kadını - 1964

Gözleri Ömre Bedel - 1964

Dağ Çiçeği - 1965

Dudaktan Kalbe - 1965

Hayatımın Kadını - 1965

Ölüme Kadar - 1965

Veda Busesi - 1965

Yabancı Olduk Şimdi - 1965

Yıldızların Altında - 1965

Ayrılık Şarkısı - 1966

Ömrümce Ağladım - 1967

Kadın Severse - 1968

Ölmüş Bir Kadının Mektupları - 1969

Beklenen Şarkı - 1971

Elbet Bir Gün Buluşacağız - 1973

Silemezler Gönlümden - 1974

Ben Sana Mecburum - 1976

Aldırma Gönül - 1978

TALAT ARTEMEL

Sonsuz Acı - 1946

Sönen Rüya - 1948

MEHMET ASLAN

Bir Gönül Oyunu - 1965

Şoför Parçası - 1967

Yaralı Kuş - 1967

Agora Meyhanesi - 1968

Bin Defa Ölürüm - 1969

Bir Şarkısın Sen - 1969

Kıskanırım Seni - 1970

Allı Turnam - 1971

Aşka Susayanlar - 1972

Tanrım Beni Baştan Yarat - 1974

Aşk Mahkumları - 1976

CÜNEYT ARKIN

Sevgili Oğlum - 1977

Küsküm Çiçek - 1979

Üç Sevgili - 1979

Rüzgâr - 1980

NATUK BAYTAN

Aşkların En Güzeli - 1964

Affedilmeyen Günah - 1965

Sırtımdaki Bıçak - 1965

Ömür Boyu - 1969

Acı Yudum - 1972

Yuvasız Kuşlar - 1978

Son Sabah - 1978

VEDAT ÖRFİ BENGÜ

Günahım - 1948

Sızlayan Kalp - 1948

Kapanan Gözler - 1950

Allah'tan Bul - 1952

MEHMET DİNLER

Aşkınla Divaneyim - 1967

Kara Duvaklı Gelin - 1967

Yarın Çok Geç Olacak - 1967

Ağla Gözlerim - 1968

Sana Dönmeyeceğim - 1969

Sonbahar Rüzgârları - 1969

Tatlı Sevgilim - 1969

Hayatım Senindir - 1971

Solan Bir Yaprak Gibi - 1971

Unutama Beni - 1974

SÜREYYA DURU

Aşk ve İntikam - 1965

Sevgim ve Gururum - 1965

Ömrümce Unutamadım - 1971

ORHAN ELMAS

Hayatım Sana Feda - 1959

Bir Yaz Yağmuru - 1960

Bir Bahar Akşamı - 1961

Yalnızlar İçin - 1962

İçimdeki Alev - 1966

Adını Anmayacağım - 1971

Yağmur - 1971

Feryat - 1972

Kara Sevda - 1973

Sensiz Yaşanmaz - 1974

Bitmeyen Şarkı - 1976

Aşkın Gözyaşları - 1978

SIRRI GÜLTEKİN

Son Şarkı - 1954

Dertli Gönül - 1957

Son Nefes - 1958

Ağlama Sevgilim - 1962

Aşk Güzeldir - 1962

Fakir Bir Kız Sevdim - 1966

Bir Annenin Gözyaşları - 1967

Yıkılan Gurur - 1967

SEYFİ HAVAERİ

Damga - 1948

Gönülden Yaralılar - 1949

Sabahsız Geceler - 1952

Sevda Sahilleri - 1955

Izdırap Kasırgası - 1955

Acı Sevda - 1958

Gönülden Ağlayanlar - 1958

Bir Yavrunun Gözyaşları - 1960

TÜRKER İNANOĞLU

Senden Ayrı Yaşayamam - 1960

Şafakta Buluşalım - 1961

Kalp Yarası - 1961

Belki Bir Sabah Geleceksin - 1962

Acı Tesadüf - 1966

Bar Kızı - 1966

Ayrılık Saati - 1967

Arkadaşımın Aşkısın - 1968

Aşka Tövbe - 1968

Benim de Kalbim Var - 1968

Son Mektup - 1969

Fadime Cambazhane Gülü - 1970

REMZİ JÖNTÜRK

Göklerdeki Sevgili - 1966

Yaralı Kalp - 1969

SAFA ÖNAL

İnleyen Nağmeler - 1969

Ağlayan Melek - 1970

Buğulu Gözler - 1970

Ölünceye Kadar - 1970

Bir Genç Kızın Romanı - 1971

OKSAL PEKMEZOĞLU

Aşkım ve Günahım - 1963

Nemli Gözler - 1967

Çingene Güzeli - 1968

Sevilmek İstiyorum - 1973

Sevda Yolcusu - 1973

Arabacının Aşkı - 1976

Beyaz Kuş - 1977

NEVZAT PESEN

Aşk Rüzgârı - 1960

Çamsakızı - 1962

İkimize Bir Dünya - 1962

Meyhane Gülü - 1966

DUYGU SAĞIROĞLU

Bitmeyen Yol - 1965

Ben Öldükçe Yaşarım - 1966

Her Zaman Kalbimdesin - 1967

Seni Affedemem - 1967

Yanık Kalpler - 1967

HULKİ SANER

Sevmek Günah mı? - 1958

Aşk Rüyası - 1959

Gece Kuşu - 1960

Bir Demet Yasemen - 1961

Yavru Kuş - 1961

OSMAN SEDEN

İntikam Alevi - 1956

Sönen Yıldız - 1956

Berduş - 1957

Kırık Plak - 1959

Aşktan da Üstün - 1960

İki Aşk Arasında - 1961

Elveda Sevgilim - 1965

Seven Kadın Unutmaz - 1965

Akşam Güneşi - 1966

Çalıkuşu - 1966

Hicran Gecesi - 1968

TÜRK SİNEMASINDA BAZI İLKLER

İlk sinema gösterimi Yıldız Sarayı'nda yapıldı. (1896)

Sürekli film gösterilen ilk salon Beyoğlu'nda Sigmund Weinberg tarafından Cinema Pathe adıyla açıldı (1908).

İlk Türk filmi Fuat Uzkinay tarafından çekilen 'Ayastefonos'daki Rus Abidesinin Yıkılışı' (1914).

Afişi basılarak yurdışına satılan ilk Türk filmi Binnaz oldu (1919).

İlk konulu Türk filmleri Sedat Simavi tarafından çekilen 'Pençe' ve 'Casus' (1917).

İlk özel yapım şirketleri Kemal Film (1922) ve İpek Film (1928).

İlk sesli Türk filmi 'İstanbul Sokaklarında' Muhsin Ertuğrul tarafından çekildi (1928).

İlk sansür yönetmeliği Mussolini'nin sansür yasasından esinlenerek hazırlandı ve yürürlüğe girdi. (1939).

İlk film festivali 'Yerli Film Yapanlar Cemiyeti' tarafından düzenlendi. 'Unutulan Sır' adlı film en iyi film seçildi. En iyi kadın oyuncu ödülünü Nevin Aypar, en iyi erkek oyuncu ödülünü Kadri Erdoğan aldı (1948).

Tiyatro etkisinden çıkan ilk film Kanun Namına'yı Ömer Lütfi Akad çekti (1952).

İlk renkli Türk filmi Halıcı Kız Muhsin Ertuğrul tarafından çekildi (1953). Aynı zamanda Muhsin Ertuğrul'un çektiği son filmdi.

Metin Erksan'ın 'Aşık Veysel'in Hayatı' adlı filmi Sansür Kurulu tarafından yasaklanan ilk film oldu.

İlk uluslararası ödülü Metin Erksan'ın yönettiği 'Susuz Yaz' aldı. Film Berlin Film Şenliğinde 'Altın Ayı' büyük ödülünü aldı (1964).

Köy hayatını işleyen ilk Türk filmi Beyaz Geceler'i Lütfi Akad çekti (1965).

1970’li yıllardan 1985’ li yıllara kadar Türk sineması TV etkisiyle bir kriz dönemine girer ve erotik Türk sineması ile sex furyası donemi başlar. 1990 ve 2000’li yıllarda ise krizden kurtulma ve gerçek öykülere dayali realist Türk sinemasına doğru adımlar atılır.

Aslında Türk sineması Türk tiyatrosundan doğarak gelişmiş fakat Türk sinema tarzını ve dilini yaratamamıştır. Bir Fransız ve Rus film tarzından bahsedilebilir. Fakat Türk sinema dili ve tarzından şimdilik bahsetmek mümkün değil. Aynı şekilde Türk sinema platformu ve alanlarında da yetersizlik olduğu bir gerçektir.

OSMANLICA BAZI SİNEMA DERGİLERİ

SİNEMA GAZETESİ

SİNEMA POSTASI (LE COURRIER DU CINEMA)

SİNEMA YILDIZI

OPERA-SİNE (OPERA-CINE)

SİNEMA MECMUASI (LE CORURIER DU CINEMA)

SİNEMA REHBERİ

FİLM MECMUASI (LE FILM)

SİNEMA MİHVERİ

ARTİSTİK-SİNE (ARTISTIC-CINE)

TÜRK SİNEMASI (CINE-TURC)

SİNEMATOGRAF CERİDESİ